Zabawy sensoryczne dla niemowląt i małych dzieci – pomysły na wczesny rozwój

Zabawa sensoryczna jest elementem tzw. terapii sensorycznej, która zmierza do uczenia reagowania w odpowiedni, właściwy sposób na bodźce zewnętrzne i wrażenia zmysłowe.

Podczas zabawy sensorycznej dziecko uczy się porządkowania i organizowania bodźców, które do niego docierają za pośrednictwem zmysłu wzroku, słuchu, węchu, dotyku i smaku. Prócz pięciu zmysłów podstawowych, teoria integracji sensorycznej zakłada istnienie jeszcze dwóch dodatkowych systemów zmysłowych, tj. czucia głębokiego i równowagi, które odbierają oraz przetwarzają sygnały płynące z głębi ciała.

Wszelkiego typu zabawy sensoryczne są szczególnie ważne dla malucha, gdyż są szalenie pomocne w rozwijaniu koordynacji ruchowej dziecka, wspierają jego motorykę, a także mają wpływ na jego rozwój poznawczy.

Dlaczego zabawy sensoryczne są polecane?

Dzięki zabawom sensorycznym dziecko w każdym wieku może poznawać różnorodne tekstury, czyli budowy poznawanych przedmiotów ze względu na ich części składowe (coś proste, jednoskładnikowe – coś złożone, wieloskładnikowe). Dziecko ma także możliwość zapoznawać się z dźwiękami i ich rodzajami, zapachami i smakami. Pomaga mu to lepiej zrozumieć otaczający świat. Angażowanie dziecięcych zmysłów w zabawny sposób, sprzyja ponadto w ćwiczeniu zdolności koncentracji.

Jakie z tego są korzyści?

• Zabawy sensoryczne pozytywnie wpływają na rozwój połączeń nerwowych w mózgu, gdyż stymulacja sensoryczna wspiera tworzenie się i wzmacnianie połączeń nerwowych, które, co nie ulega żadnej wątpliwości, stanowią najważniejszy element rozwoju zdolności poznawczych dziecka. Każde nowe doświadczenie sensoryczne, tj. nowy dotyk, dźwięk czy smak, aktywuje konkretne obszary w mózgu dziecka. W konsekwencji tego tworzą się nowe połączenia neuronowe. Skoro udowodnione jest, że większość mózgowych połączeń neuronowych tworzy się i rozwija w pierwszych latach życia malucha, wynika z tego, że zabawy typu sensorycznego, stanowią mocne wsparcie budowania pożądanych fundamentów motorycznych, emocjonalnych i intelektualnych dziecka. To właśnie dzięki temu dziecko może szybciej i sprawniej rozwijać koncentrację, pamięć czy też łatwiej uczy się sposobów rozwiązywania problemów;
• Zabawy sensoryczne są wyśmienitą okazją na stymulację rozwoju dziecięcych zmysłów. Różnorodność tekstur, dźwięków, zapachów i smaków, oraz bodźców wizualnych pomaga dziecku lepiej poznawać otaczający go świat. To wielkie zadanie i szalenie ważna sprawa! Poprzez dotykanie piasku, ugniatanie ciasto liny, czy bawienie się w wodzie, dziecko poznaje różne faktury i materiały. Rozwija to jego zmysł dotyku i koordynację ruchową. Trzeba pamiętać, że regularne angażowanie zmysłów pomaga maluchowi lepiej sobie radzić z bodźcami zewnętrznymi w codziennym życiu. To ważny element umiejętności świadomego kontaktu z otoczeniem;
•  Zabawy sensoryczne mają zdolność redukowania leków i stresów u dzieci, czyli mają stwierdzone poza wszelką wątpliwość działanie terapeutyczne. Badania empiryczne wskazują, że stymulowanie sensoryczne jest pomocne w redukowaniu lęku i stresu u dziecka. W jaki sposób? Wystarczy, by dziecko wykonywało stosunkowo proste aktywności typu: ugniatanie masy solnej, przesypywanie piasku, czy też moczenie dłoni w misce z wodą, aby wpływało to wyraźnie kojąco na jego układ nerwowy. Dzięki temu dziecko wycisza się, łagodzeniu ulegają jego emocjonalne napięcia. W konsekwencji maluch zaczyna lepiej sobie radzić z trudnymi emocjami;
• Zabawy sensoryczne bardzo dobrze rozwijają dziecięcą kreatywność i wyobraźnię. Tworzenie różnych kształtów (np. piasek kinetyczny), malowanie palcami, czy też zabawa masą solną, wykorzystuje bez żadnych ograniczeń dziecięcą kreatywność. Maluch ma możliwość dokonywania szybkich odkryć w przestrzeniach własnej samodzielności. Uczy się, że może tworzyć coś zupełnie wyjątkowego przy użyciu prostych materiałów. Dla malucha jest to ogromna frajda!

Czas dowiedzieć się, jakie są rodzaje zabaw sensorycznych?

Takie są zabawy sensoryczne, jakie są zmysły. Proste i logiczne, prawda? Zabawy sensoryczne dzielimy więc na różne kategorie, w zależności od zmysłów, które angażują. Każda z nich wspiera rozwój dziecka, dostarczając mu specyficznych bodźców.

• Zabawy sensoryczne dotykowe – angażują zmysł dotyku. Maluchowi pozwala to poznawać różnorodność faktur. Zabawami dotykowi są na przykład: zabawy z piaskiem kinetycznym, masą solną, ciasto liną, czy też sensorycznymi woreczkami wypełnionymi ryżem, grochem, czy makaronem;
• Zabawy sensoryczne wzrokowe – skupiają się na stymulowaniu wzroku dziecka poprzez kontakt z różnorodnymi kolorami, kształtami i poprzez kontakt z różnymi rodzajami ruchów. Zabawami wzrokowymi są: zabawy z kolorowymi farbami, układanie różnokolorowych klocków, czy też oglądanie kolorowych lampek;
• Zabawy sensoryczne słuchowe – rozwijają zmysł słuchu, poprzez rozpoznawanie różnych rodzajów dźwięków i skali ich intensywności. W tej grupie zabaw sensorycznych są: różne zabawy z instrumentami muzycznymi, dzwonkami, czy też tworzenie domowych grzechotek z pojemników wypełnionych różnymi grzechoczącymi materiałami (ryż, groch, metalowe śrubki czy nakrętki);
• Zabawy sensoryczne węchowe – ćwiczą zmysł węchu, np. poprzez naukę rozpoznawania różnych zapachów (np. przypraw kuchennych, kwiatów, owoców);
• Zabawy sensoryczne smakowe – polegają na odkrywaniu różnych smaków produktów spożywczych. Doskonale rozwija to tzw. świadomość kulinarną malucha (smaczne-niesmaczne; słodkie-kwaśne-nijakie).

W taki razie gdzie i jak się bawić, by było to sensoryczne?

Sensorycznie możemy bawić się z dzieckiem zarówno w domu, jak i poza nim. W domu łatwo jest zrobić i stosować w praktyce sensoryczne woreczki z różnorodnymi materiałami. Można również wykorzystywać w rozmaity sposób wodę. Maluch może ją przelewać, można nią wypełnić woreczki strunowe o różnych rozmiarach. Można do środka tych woreczków powrzucać np. groch. Maluch będzie miał frajdę w przesuwaniu ziarenek w wodzie. Polecane jest także malowanie palcami. Należy ono do ulubionych dziecięcych zabaw i stanowi doskonałą zabawę sensoryczną, stymulujących jednocześnie zmysł dotyku i wzroku. Tutaj kreatywność dziecka ma wielkie pole do popisu.

Zabawy sensoryczne można także, a nawet trzeba „uprawiać” na dworze (Krakowianie mówią „na polu”), gdyż właśnie na świeżym powietrzu dziecko może się cieszyć rozmaitością wszelkich bodźców. Przypomnijmy sobie, któż z nas nie próbował w dzieciństwie, jak smakuje piasek! Zabawa w piaskownicy, zbieranie liści, poznawanie różnorodności kamyków, zabawy w ogrodzie wodą w ciepłe dni, to wszystko są super zabawy, super sensoryka i super rozwój!

Czyli co robimy?

• Malujemy – czym możemy, tzn. palcami, całymi dłońmi, stopami, przy pomocy farb dopuszczonych do kontaktu z małymi dziećmi. Czym jeszcze? Można zrobić na przykład kolorowe lody. Do foremki na lód dodaj kolorowe barwniki spożywcze (np. sok z buraka, marchewki czy też ze szpinaku), a następnie włóż to do zamrażalnika. Gdy lód się zamrozi, maluch może używać go do malowania na kartkach papieru, odkrywając przy okazji, jak lód topnieje, zmienia kolory i zostawia ślady.
• Ugniatamy ciastolinę i masę solną – ciastolinę trzeba kupić, masę solną można zrobić domowym sposobem. Jak? Weź mąkę, sól i wodę, pomieszaj i gotowe!
• Eksperymentujemy z piaskiem i wodą. Maluch może przesypywać piasek, tworzyć zamki, dodawać wodę, by zobaczyć, jak zmienia się konsystencja. Wodę można również wykorzystać do przelewania przez lejki, butelki czy też słoiczki;
• Tworzymy gniotki i bawimy się z balonami - gniotki to bardzo popularna zabawa sensoryczna. Można ją z łatwością zorganizować w domu. Wystarczy napełnić balon mąką, ryżem, grochem lub innym materiałem o ciekawej teksturze, a następnie mocno zawiązać. Gniotki doskonale nadają się do ściskania i miętoszenia. Pomaga to maluchowi rozładować napięcie, stymulując jednocześnie zmysł dotyku;
• Bawimy się w smakowe i zapachowe zagadki – trzeba tylko przygotować kilka różnych produktów spożywczych o wyrazistych smakach (np. warzywa, owoce, przyprawy), oraz kilka przedmiotów o intensywnych zapachach. Trzeba zasłonić dziecku oczy i co? Typowa zgaduj-zgadula: powąchaj, spróbuj i zgadnij: co to jest?

A co z niemowlakami?

Zabawy sensoryczne dla niemowląt przyjmują bardzo proste formy i wiążą się przede wszystkim ze stymulacją zmysłów wzroku, słuchu i dotyku, a także czucia głębokiego oraz równowagi. Kołysanie, przytulanie, mówienie do malucha, dotykanie i masowanie ciała, rytmiczne mówienie (np. wyliczanki), noszenie w chuście, przekładanie zabawek z rączki do rączki. Z niemowlętami starszymi (9-12 miesiąc życia) możemy się sensorycznie bawić w ten sposób, że szukamy z nimi ukrytych zabawek; bawimy się jadalnymi masami plastycznymi; albo w wodzie, w basenie z kulkami. Możemy też budować różne tory przeszkód.

O czym trzeba jeszcze wiedzieć?

Po pierwsze dostosuj rodzaj zabawy do wieku dziecka. Po drugie w trakcie zabawy zachęcaj dziecko do samodzielnej aktywności. Pozwól mu na to! Zadawaj pytania typu: co czujesz? Jakie dźwięki słyszysz? Takie pytania zaangażują malucha, dzięki czemu nie będzie bierny. Po trzecie zwróć uwagę na różnorodność proponowanych dziecku zabaw. Ważne jest, by angażować wszystkie zmysły dziecka. To się teraz nazywa rozwój holistyczny dziecka.

Co poza tym?

Poza tym wszystkim bądź cierpliwy i wspieraj swoje dziecko, jak tylko możesz. Zadanie, jakie przed nim stoi, to znaczy poznanie ogromnego świata, jest zadaniem ogromnym i z jego punktu widzenia skrajnie trudnym! Pomóż mu w tym! Dla niektórych dzieci nowe bodźce sensoryczne mogą więc być stresujące lub przytłaczające, dlatego ważne jest, aby być cierpliwym. Jeśli dziecko czegoś nie chce dotknąć, nie zmuszaj go, tylko w delikatny sposób zachęć. Daj mu czas na oswojenie się z nowymi doznaniami. A poza tym pamiętaj, że:

Zabawa sensoryczna zawsze musi pozostać zabawą i ma być wielką, obopólną przyjemnością!